به نقل از «عصر ایران»

«طبقۀ اجتماعی» چیست؟

تاریخ انتشار: ۱۲ دی ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۷۴۵۴۵۵

عصر ایران - طبقۀ اجتماعی (Social class)، گروهی از مردم است که از وضعیت اجتماعی و اقتصادی همانندی برخوردارند و منافع اقتصادی مشترکی آن‌ها را با هم متحد می‌کند.

از نظر مارکسیست‌ها "طبقه" به قدرت اقتصادی بستگی دارد و بر مبنای رابطۀ فرد با ابزار تولید تعریف می‌شود. از این منظر، "سرمایه" و "کار" مبانی تقسیمات طبقاتی‌اند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

یعنی در جامعه دو طبقۀ اصلی وجود دارد که عبارتند از مالکان ثروت تولیدی (بورژواها) و آنان که از راه فروش نیروی کار خود زندگی می‌کنند (بورژواها).

تعریف‌های غیرمارکسیستی طبقه به طور معمول مبتنی است بر تفاوت درآمد و موقعیت گروه‌های حرفه‌ای. مثلا طبقۀ "متوسط" متشکل از کارگران یقه‌سفید (یا کارگران غیر یدی) است و طبقۀ "کارگر" متشکل از کارگران یقه‌آبی (یا کارگران یدی).

گاه تمایز پیچیده‌تری بین طبقات اجتماعی بر مبنای موقعیتشان در "بازار" در نظر گرفته می‌شود. مثلا هر یک از این گروه‌ها یک طبقه محسوب می‌شوند: پیشه‌وران، مدیران، کارگران دفتری، کارگران یدی ماهر، کارگران نیمه‌ماهر و بی‌مهارت، کسانی که بیکار یا ناتوان از کارند.

به طور کلی از زمان پیدایش جوامع صنعتی جدید، "طبقه" ژرف‌ترین و از لحاظ سیاسی مهم‌ترین مفهوم برای تقسیمات اجتماعی بوده است.

تحلیل سیاست بر مبنای مفهوم "طبقه" در سنت مارکسیستی رواج بیشتری داشته است. مارکس در آغاز "مانیفست کمونیست" نوشته است: «تاریخ همۀ جوامعی که تا کنون وجود داشته‌اند، تاریخ مبارزۀ طبقاتی است.»

اما امروزه "مبارزۀ طبقاتی" در جوامع سرمایه‌داری پیشرفته از بین رفته و این یعنی "الگوی دوطبقه‌ای" مارکس از اعتبار افتاده است. از نظر مارکسیست‌ها آنچه تاریخ را رقم می‌زند، نزاع طبقات بالا و پایین است و طبقۀ متوسط در این میانه نقشی زائد ایفا می‌کند.

اما رشد طبقۀ متوسط در غرب، مانع از دوقطبی شدن جوامع سرمایه‌داری و وقوع انقلاب‌ها یا سرکوب‌های خشونت‌بار در این جوامع شد و مسیری که مارکس و پیروانش با وعدۀ "مبارزۀ طبقاتی محتوم" پیش‌بینی کرده بودند، در تاریخ شکل نگرفت.

در پایان قرن نوزدهم که مارکس و انگلس درگذشته بودند، تا حدی معلوم شده بود ساختار طبقاتی جوامع صنعتی در حال پیچیده‌تر شدن است و این ساختار در هر کشوری به گونه‌ای و در گذر زمان نیز در حال تحول است.

بنابراین اینکه عده‌ای معتقد باشند جامعه به دو طبقۀ استثمارگران و محرومان تقسیم می‌شود و تنها راه اصلاح امور، انقلاب خشونت‌بار محرومان علیه استثمارگران است، با گذشت زمان، ایده‌ای خام و کودکانه به نظر می‌آمد.

ماکس وبر

یکی از نخستین کسانی که به این تحول توجه کرد و نظریۀ قشربندی (stratification) را ارائه داد، ماکس وبر بود. این نظریه ضمن پذیرش تفاوت‌های اقتصادی یا طبقاتی، اهمیت احزاب سیاسی و موقعیت اجتماعی را نیز در نظر می‌گرفت.

وبر با جلب توجه دیگران به موقعیت به‌مثابه "برآورد اجتماعی افتخار"، که شیوۀ زندگی گروه مبین آن است، کمک کرد تا زمینه برای مفهوم جدید طبقۀ شغلی آماده شود و همین موجب شد که دانشمندان اجتماعی و سیاسی، این مفهوم را به طور گسترده به کار ببرند.

با ظهور وبر و نیز عیان شدن پیچیدگی‌های جوامع سرمایه‌داری، مارکسیست‌ها نیز کوشیدند الگوی خام دوطبقه‌ای را اصلاح کنند. تروتسکی نیز در مقدمه‌ای که 90 سال پس از انتشار "مانیفست کمونیست" بر این کتاب نوشته، اذعان کرده است که ظرفیت‌های تاب‌آوری نظام سرمایه‌داری بیشتر از چیزی بوده که مارکس می‌پنداشت.

نئومارکسیست‌ها در نیمۀ دوم قرن بیستم پذیرفتند که با وجود اهمیت "مالکیت ثروت"، پدیدهۀ طبقۀ "میانجی" مدیران و تکنسین‌ها در جوامع سرمایه‌داری شکل گرفته است و ضمنا در هر دو طبقۀ بورژوا و پرولتاریا تقسیمات درونی‌ای وجود دارد.

مثلا بین سرمایۀ مالی و صنعتی، بین شرکت‌های بزرگ و کارفرماهای کوچک، و بین کارگرانی که مسئولیت نظارتی دارند و کارگرانی که بر آن‌ها نظارت می‌شود، رقابت وجود دارد.

وجود چنین رقابت‌هایی کم ‌و بیش مانع از "اتحاد طبقاتی" مطلوب "انقلابیون چپگرا" می‌شود و اجازه نمی‌دهد "طبقۀ در خود" به "طبقۀ برای خود" تبدیل شود؛ تحولی که مارکس وقوعش را در اثر ژرف‌تر شدن بحران‌های سرمایه‌داری و بی‌نواتر شدن محتوم کارگران، پیش‌بینی کرده بود.

مفهوم "سیاست طبقاتی" یعنی نگریستن به سیاست از منظر "طبقه". و یا تحلیل شرایط سیاسی بر مبنای مفهوم اقتصادی "طبقه". اگرچه مفهوم "طبقه" دال بر تقسیم‌بندی‌های "اجتماعی" است، ولی این مفهوم در مارکسیسم سرشتی "اقتصادی" دارد.

در اواخر دهۀ 1960 نئومارکسیست‌هایی مانند هربرت مارکوزه بابت "رادیکالیسم‌زدایی از پرولتاریای شهریِ جوامع غربی" افسوس می‌خوردند و به جای آن، به "توان انقلابی" دانشجویان، زنان، اقلیت‌های قومی و جهان سوم امیدوار بودند.

هربرت مارکوزه

پیوند سنتی بین سوسیالیسم و طبقۀ کارگر در نوشته‌هایی مانند "بدرود با طبقۀ کارگر"، اثر آندره گورتس، به طور رسمی بریده شد. و این معنایی نداشت جز اینکه چپگرایان جهان غرب دیگر امیدی به طبقۀ کارگر جوامع غربی برای وقوع انقلاب علیه نظام سرمایه‌داری نداشتند.

پدیدۀ دیگری که در همین دوران شکل گرفت، "ناهمبستگی طبقاتی" بود. یعنی ضعیف‌تر شدن رابطۀ "طبقۀ اجتماعی" و "پشتیبانی حزبی". در واقع آشکار شد که رأی‌دادن به طور روزافزون به فعالیتی بدل می‌گردد که مبنای آن محاسبۀ سود شخصی "افراد" است نه همبستگی "طبقاتی".

بیشتر تحلیلگران با این نظر موافق‌اند که در پس کاهش اهمیت سیاسی "طبقه"، پدیدۀ "گرایش به صنعت‌زدایی" قرار داشته است. گرایش به صنعت‌زدایی عبارت است از زوال صنایع سنتی کاربر، مانند صنایع زغال‌سنگ، فولاد و کشتی‌سازی.

ویژگی این صنایع فرهنگ مستحکمی است که در وفاداری‌های سیاسی کارگران و سازمان صنفی قوی ریشه دارد. در مقابل، بخش‌های خدماتی رو به گسترش اقتصاد، تلقی‌های فردی‌تر و ابزارگرایانه‌تری را ترویج می‌کند.

به همین دلیل امروزه دیگر در جوامع پیشرفته‌تر، بسیاری از احزاب سیاسی طبقاتی از بین رفته یا عملکردشان تعدیل شده است. در عوض جنبش‌های اجتماعی جدیدی نمایان شده‌اند که دربارۀ مسائلی مانند فمینیسم، صلح جهانی، حقوق حیوانات و حفاظت محیط زیست اظهار نگرانی می‌کنند.

منبع: عصر ایران

کلیدواژه: جوامع سرمایه داری بر مبنای تر شدن

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۷۴۵۴۵۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

رشد اقتصادی کشور در گرو بهبود شرایط زندگی کارگر است

عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: رفع مشکلات معیشتی کارگران نیازمند یک طرح جامع در کنار افزایش دستمزد است،برای حل مشکلات معیشتی کارگران باید برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری صورت بگیرد. - اخبار استانها -

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی، آیت‌الله سید احمد علم‌الهدی در دیدار با جمعی از کارگران و مسئولان اداره کار خراسان رضوی که به مناسبت روز کار و کارگر برگزار شد، اظهار داشت: کارمندان و کارگران غیور و دلاور سرمایه افتخار و سرافرازی این ملت و نظام مقدس اسلامی هستند. شما عزیزان با مقاومت و مجاهدت خود چه در عرصه فعالیت و کار  و چه در عرصه کارآفرینی و محیط کار سرمایه ارزشمندی برای این نظام مخصوصاً در تقابل با کارشکنی‌های دشمنان ایجاد کرده‌اید.

وی افزود: نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران تمام پیشرفت و تعالی که توانسته در مقابل توطئه‌ها، تهاجم‌ها و عدوات دشمن طی 45 سال عمر انقلاب به دست آورد را مدیون مجاهدات ارزشمند شما برادران زحمتکش و عزیزانی است که در عرصه کار و فعالیت توانستید رشد جامعه را به نقطه‌ای برسانید که دشمنان ما در همه سرکوب‌هایی که نسبت به ما داشتند ناموفق باشند.

کارگر تنها با طرح نهضت ملی مسکن خانه‌دار نمی‌شود

آیت‌الله علم‌الهدی با بیان اینکه مشکل مسکن کارگران تنها با اجرای طرح نهضت ملی مسکن رفع نمی‌شود، ادامه داد: استفاده از این طرح در مرحله نخست نیازمند منابع مالی قابل‌توجهی است که با توجه به درآمد، اجاره‌بها و وضعیت معیشت کارگران، این قشر شریف نمی‌تواند از این طرح بهره‌مند شود؛ بنابراین باز هم افرادی که در جریان رفاه نسبی قرار دارند توان پرداخت این مبلغ را داشته و دوباره این قشر زحمتکش کارگر است که بی‌خانه می‌ماند.

رفع مشکلات معیشتی کارگران نیازمند یک طرح جامع است

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به اینکه برای حل مشکلات معیشتی کارگران نمی‌توانیم تنها به دنبال افزایش دستمزد باشیم، گفت: چراکه هم‌زمان با افزایش حقوق کارگران قیمت سایر خدمات اجتماعی نیز افزایش پیدا می‌کند و این اقدام تأثیر چشمگیری در زندگی آنان نخواهد داشت و بیشتر به ضرر این قشر و اقتصاد کشور است.

وی با بیان اینکه رفع مشکلات معیشتی کارگران نیازمند یک طرح جامع در کنار افزایش دستمزد است، اضافه کرد: شرایط زندگی در طول زمان برای کارگران سخت‌تر می‌شود، بنابراین برای رفع مشکلات معیشتی کارگر نیاز است، برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری صورت بگیرد تا او با خیال راحت و تمرکز کافی بتواند در محیط کار حاضر شود و از طرف دیگر لذت آسایش و رفاه را در کنار اعضای خانواده تجربه کند.

رشد اقتصادی کشور در گرو بهبود شرایط زندگی کارگر است

امام‌جمعه مشهد رشد اقتصاد کشور را در گرو بهبود شرایط زندگی کارگر و کاهش دغدغه‌های او عنوان کرد و افزود: یکی از اقداماتی که در حال حاضر برای کاهش فشار گرانی انجام می‌شود، دادن کالابرگ به عموم مردم است، بهتر بود این کالابرگ با اولویت‌بندی ابتدا به قشر کارگر داده می‌شد.

وی با تأکید بر نقش نیروی کار جوان و خلاق داخلی و اهمیت استفاده از آن ابراز کرد: خوشبختانه نیروی جوان، متخصص و خلاق در جامعه بسیار وجود دارد که اگر به‌خوبی از توان و نیروی آنان در تولید استفاده شود، ما شاهد رشد چشمگیر اقتصاد کشور خواهیم بود.

ضرورت نهادینه شدن «فرهنگ کار» در جامعه

آیت‌الله علم‌الهدی به نواقصی که در «فرهنگ کار» جامعه وجود دارد اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات جامعه ما فرهنگ نادرستی است که در حوزه فعالیت‌های کاری وجود دارد که اگر این فرهنگ به درستی در نیروی کار ما نهادینه شود، بازدهی مجموعه‌های اقتصادی ما بسیار بالا می‌رود.

وی با انتقاد به زمان بازنشستگی نیروهای کار خاطرنشان کرد: اگر این فرهنگ به درستی در جامعه حاکم شود، دیگر شرایط سنی و جسمی عامل تأثیرگذاری در به‌کارگیری افراد نیست، شما ببینید درست زمانی که یک فرد به اوج توانمندی و تجربه در حوزه کاری خود می‌رسد، بازنشسته می‌شود؛ اگر این تخصص بعد از بازنشستگی در یک مجموعه دیگر به کار گرفته شود که خیلی خوب است اما اگر موجب منزوی شدن و خانه‌نشینی فرد شود، ضرر بزرگی برای اقتصاد و تولید کشور است.

نماینده ولی‌فقیه در خراسان رضوی با بیان اینکه فرهنگ کار را نمی‌توان با نصیحت و از بیرون به افراد انتقال داد، بیان کرد: این فرهنگ تنها می‌تواند توسط خود نیروی کار و کارگر ایجاد شود و مسئله‌ای نیست که از بیرون و با تعلیم و تربیت بشود به افراد دیکته کرد. بنابراین اگر در یک محیط کارگری 100 نفرِ تنها 30 نفر به درستی مشغول فعالیت شوند، ناخودآگاه آن 70 نفر دیگر را به دنبال خود می‌کشند. شما در شرکت‌های دانش‌بنیان می‌بینید که گاهی با 6 نفر کارمند نتیجه و دستاوردهای بیشتری از یک دستگاه تولیدی سابقه‌دار دارند.

تقدم مشارکت در کار نسبت به سرمایه‌گذاری

وی با اشاره به شعار سال که «جهش تولید با مشارکت مردم» است، عنوان کرد: منظور مقام معظم رهبری از مشارکت مردم بیشتر از نوع کار است، زیرا مشارکت در کار مقدم بر مشارکت در سرمایه است. البته مشارکت در سرمایه نیز ضروری و لازم است، نه اینکه مشارکت در سرمایه مهم نیست اما عمده تأثیرگذاری به قشر کارگر و تولید برمی‌گردد که اگر جهش پیدا کند، بازار کار گسترده‌ای را به وجود می‌آورد.

مشکلات حوزه معیشت کارگران به قوت خود باقی است

آیت‌الله علم‌الهدی به کاهش نرخ بیکاری کشور به 8 درصد اشاره کرد و گفت: یکی از افتخارات نظام در این مدت کاهش نرخ بیکاری بوده است که این رقم خوشبختانه در استان با توجه به فعالیت شما قشر زحمتکش و برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته به 6.2 درصد رسیده است.

وی با اشاره به مشکلات حوزه کار و کارگر بیان کرد: معمولاً در ایام «روز کارگر» مسائل و راهکارهایی مطرح می‌شود که بعد به مرحله اجرا نمی‌رسد و مشکلات حوزه معیشت کارگران به قوت خود باقی می‌ماند.

انتهای پیام/282